در حساب‌های ملی هر کشوری، تراز پرداخت‌ها حسابی است که دربرگیرنده اطلاعات گسترده‌ای در خصوص وضعیت حساب سرمایه، حساب جاری، حساب کالا و غیره است. در این بین، حساب سرمایه جزء مهم تراز پرداخت‌هاست که عمدتا جریان انتقال سرمایه، یعنی میزان ورود و خروج سرمایه را نشان می‌دهد. برآوردهای رسمی نشان می‌دهد خالص حساب سرمایه کشور در سالهای گذشته و در سایه فرار سرمایه از کشور همواره منفی بوده و در طول زمان تشدید شده است. میزان فرار سرمایه در ایران طی ۱۰ سال گذشته، به طور پیوسته افزایش یافته است. براساس آمار از سال ۱۳۹۰ تاکنون، معادل ۹۸.۴ میلیارد دلار و به‌طورمتوسط سالیانه ۱۱ میلیارد دلار از اقتصاد ایران خارج شده است. بر این اساس میزان فرار سرمایه از ۱۲ میلیارد دلار در سال ۹۲ به بیش از ۲۴ میلیارد دلار در سال ۱۴۰۱ رسیده است. این امر، نشان دهنده مشکلات جدی در اقتصاد ایران است.
برآوردها حاکی است ایرانیان خارج کشور حدود ۸۰۰ میلیارد دلار سرمایه دارند. فقط سرمایه ایرانیان مقیم آمریکا به ۴۰۰ میلیارد دلار می‌رسد . سرمایه ۴۰ هزار شرکت ایرانی که در دوبی به ثبت رسیده اگر حداقل دارایی هر شرکت را ۱۰۰ هزار دلار برآورد کنیم به ۴ میلیارد دلار خواهد رسید. سرمایه‌های ایرانیان مقیم آلمان نیز حدود ۴۲ میلیارد یورو یعنی حدود ۴۳ میلیارد دلار است. بر همین منوال جمع ثروت ایرانیان مقیم انگلستان بیش از ۴۰ میلیارد دلار برآورد گردیده است.
فرار سرمایه چیست؟
فرار سرمایه یکی از معضلات اساسی کشورهای در حال توسعه است . در حالی که اکثر کشورهای در حال توسعه به عامل سرمایه به عنوان موتور محرک رشد اقتصادی نیاز مبرم دارند ولی ملاحظه می شود که بروز شرایط ویژه سیاسی-اقتصادی نه تنها موجب جذب سرمایه های خارجی نمی شود بلکه سرمایه های اندک داخلی را نیز به سوی خارج سوق می دهد., فرار سرمایه درادبیات اقتصاد کلان و نیز در مباحث آکادمیک علمی اقتصادی موضوعی عادی نیست و پدیده ای طبیعی قلمداد می شود که می توان آنرا نوعی بیماری اقتصادی دانست که البته خود می تواند مبین اوضاع سیاسی نیز باشد .
در سطح مدیریت کلان هر جامعه‌ای بی‌شک اهمیتی ویژه به سرمایه گذاری داده می شود؛ زیرا سرمایه‌گذاری به معنای عام خود می‌تواند سرچشمه همه تحولات اقتصادی – اجتماعی در جامعه باشد و از این‌رو مدیریت بر آن نیز از اهمیت و حساسیت بسیار بالایی برخوردار است. دلیل این امر آن است که سرمایه در جوامع امروز جهان اصولا از هزینه فرصت بالایی برخوردار است و از این‌رو در جامعه‌ای از جوامع جهان مستقر شده و در فرایند ارزش‌آفرینی اقتصادی نقش برعهده می‌گیرد که ریسک کمتر و درآمد بالاتری را داشته باشد.
دلایل فرار سرمایه از ایران
دلایل فرار سرمایه در ایران، متعدد و پیچیده است. به گفته کارشناسان اقتصادی یکی از مهم ترین دلایل فرار سرمایه در ایران، عدم ثبات اقتصادی است. اقتصاد ایران، طی سال های اخیر، با مشکلات متعددی، مانند تورم بالا، تحریم ها، و کاهش ارزش پول ملی، مواجه بوده است. این عوامل، باعث ایجاد عدم اطمینان در سرمایه گذاران شده است و آنها را به فرار سرمایه از کشور سوق داده است.
همچنین عدم شفافیت اقتصادی نیز یکی دیگر از دلایل فرار سرمایه در ایران است. اقتصاد ایران، از شفافیت کافی برخوردار نیست. این امر، باعث ایجاد ریسک برای سرمایه گذاران شده است و آنها را به فرار سرمایه از کشور سوق داده است. سیاست های اقتصادی نامناسب دولت ها نیز یکی دیگر از دلایل فرار سرمایه در ایران است. برخی از سیاست های اقتصادی دولت، مانند افزایش مالیات ها، باعث کاهش جذابیت سرمایه گذاری در ایران شده است. فساد اقتصادی نیز یکی دیگر از دلایل فرار سرمایه در ایران است. فساد اقتصادی، باعث ایجاد ناامنی برای سرمایه گذاران شده است و آنها را به فرار سرمایه از کشور سوق داده است.
فرار سرمایه، تأثیرات مخربی بر اقتصاد ایران دارد. فرار سرمایه، باعث کاهش سرمایه گذاری در کشور می شود. این امر، باعث کاهش رشد اقتصادی می شود. فرار سرمایه، همچنین باعث کاهش اشتغال در کشور می شود. فرار سرمایه، همچنین باعث کاهش عرضه ارز در کشور می شود. این امر، باعث افزایش نرخ ارز و تضعیف ارزش پول ملی می شود. عواملی که نابرابری اقتصادی را تشدید می کنند.
راهکارهای مقابله با فرار سرمایه
به جز سالهای ۱۳۸۰ تا ۱۳۸۳ و نیز سال ۱۳۹۳ که خالص حساب سرمایه کشور مثبت بوده است و ورود سرمایه به داخل کشور داشته ایم، در مابقی سالها خالص حساب سرمایه منفی بوده است و متاسفانه شاهد خروج سرمایه بوده ایم. به طوریکه در سال ۱۳۸۹ اوج خروج سرمایه از کشور معادل حدود ۲۵ میلیارد دلار اتفاق افتاده است. در دهه ۹۰ بدترین سطح خروج سرمایه، مربوط به سال۱۳۹۶ است که حدود ۲۰ میلیارد دلار برآورد شده است. شواهد موجود نشان می‌دهد خالص حساب سرمایه کشور در دهه۹۰ با نزول ۹۳ میلیارد دلاری روبه‌رو بوده است.
راه‌های احتمالی کنترل فرار سرمایه به ایجاد اصلاحات و تغییرات در عللی که منجر به فرار سرمایه می‌شود نهفته است. به گفته کارشناسان ایجاد محیط اقتصادی مطمئن و با ثبات مهم‌ترین عامل کنترل سرمایه در ایران می‌باشد، چرا که علت اصلی فرار سرمایه در ایران دقیقا با اوضاع و احوال نامطمئن اقتصادی رابطه تنگاتنگی داشته است و این مساله خود به تامین مالی وابسته است.
اتخاذ سیاست‌های معتبر و درست کلان اقتصادی، همراه با نرخ مقتضی و نرخ‌های بهره مناسب، عناصر کلیدی در کاهش نرخ تورم، تثبیت آنها و محو کسری‌های بودجه هستند. به نظر می‌رسد چنین سیاست‌هایی می‌توانند از خروج جریان سرمایه جلوگیری کنند. همچنین ایجاد تنوع در دارایی‌های مالی طیف وسیعی از انواع این دارایی‌ها را در اختیار سرمایه‌گذاران داخلی قرار می‌دهد و بدین ترتیب با فراهم نمودن امکان افزایش بازدهی سرمایه‌گذاری پرتفولیو می‌تواند منجر به کنترل جریان سرمایه شود.گسترش ابزارهای مالی برای ساکنین داخلی ریسک‌های سرمایه‌گذاری در داخل و احیانا تاثیر عوامل و محرک‌های خارجی فرار سرمایه را کاهش داده و بدین وسیله در کنترل فرار سرمایه موثر می‌باشد. هرچند اصولا یکی از اهداف دولت در بازار ارز (کنترل ارزی)،کنترل یا جلوگیری از فرار سرمایه می‌باشد. اینکه آیا کنترل ارزی در فرار سرمایه موثر است یا نه، نیاز به آزمون تجربی دارد، اما طبق مطالعات انجام شده ۱۴ مورد فرار سرمایه از آمریکای لاتین مبین این مطلب است که کنترل‌های ارزی جریان فرار سرمایه را کاهش می‌دهد./شرق
